مدیریت پایگاه داده یا DBA چیست

مدیریت پایگاه داده یا DBA چیست؟

در دنیای دیجیتال امروزی، داده یا Data مهم‌ترین نقش را بازی می‌کند. روزانه 2.5 کوینتیلیون بایت (Quintillion Bytes) یا بایت داده تولید می‌شود و همانطور که مشخص است مدیریت و دسته‌بندی این داده‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. یکی از متداول‌ترین روش‌هایی که برای ذخیره و مدیریت داده‌ها تا به امروز اختراع و پیاده‌سازی شده است، پایگاه ‌های داده (Databases) است. پایگاه دادهپایگاه داده چیست؟ – انواع، مفاهیم و کاربردهاپایگاه داده چیست؟ این مقاله به بررسی این موضوع و همچنین انواع پایگاه داده، کاربردهای پایگاه داده، محبوب ترین پایگاه های داده و اجزای اصلی پایگاه داده پرداخته  شامل بخش‌های مختلفی می‌شوند که هر کدام وظایف خاصی را دارند. یکی از بخش‌های مهم، بخش مدیریت پایگاه داده (Database Administration) است.

مدیریت پایگاه‌ داده شامل همه مواردی است که برای مدیریت یک پایگاه‌ داده و در دسترس قراردادن آن لازم و ضروری است. به عبارتی دیگر مدیر یا ادمین پایگاه‌ داده (Database Administrator) شخصی است که مسئول مدیریت (Management)، پشتیبان‌گیری (Backup)، امنیت (Security) و تنظیمات و بهینه‌سازی (Tuning and Optimizing) پایگاه‌ داده است و باید از دردسترس‌بودن پایگاه داده و همخوانی با نیازهای سازمان اطمینان حاصل کند؛ بنابراین مدیر پایگاه داده (به‌اختصار DBA) از مهم‌ترین اشخاص بخش IT هر سازمانی است.

نقش و وظایف مدیر پایگاه داده

همان‌طور که اشاره شد، مدیر پایگاه‌ داده نقش مهمی را در یک پایگاه داده بازی می‌کند، از جمله:

• ذخیره، سازماندهی، تعمیر و نگهداری پایگاه داده
• طراحی و پیاده‌سازی رویه‌ها و اقدامات امنیتی پایگاه داده
• نصب و پیکربندی نرم‌افزارهای سمت سرور
• تست و تغییر پایگاه داده و مطمئن شدن از کارکرد بهینه آن
• تعریف دسترسی در سطح کاربر به پایگاه داده
• به‌روز نگه‌داشتن پایگاه داده و پیاده‌سازی تغییرات و به‌روزرسانی‌ها

پس هر شخصی که به‌عنوان مدیر پایگاه‌ داده شناخته می‌شود، باید علاوه بر مفاهیم پایگاه داده، شناخت خوبی از نرم‌افزارهای سمت سرور داشته باشد و مسئولیت‌های مهمی را بر دوش بکشد.

چالش‌های مدیریت پایگاه داده

هر شغلی معایب و سختی خاص خودش را به همراه دارد و هر شخص می‌بایست متوجه این سختی‌ها باشد، مدیریت پایگاه‌ داده نیز از این قاعده مستثنی نیست. این تخصص شامل سختی‌هایی است که شاید برای برخی از اشخاص کنارآمدن با آنها دشوار باشد. از سختی‌های مدیریت پایگاه‌ داده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مسئولیت‌پذیری بالا: DBAها مسئول مدیریت و نگهداری داده‌‌ها هستند که اغلب ستون فقرات هر سازمانی محسوب می‌شود. هر گونه مشکل یا خرابی پایگاه داده می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری برای کسب‌وکار داشته باشد.
• همیشه دردسترس‌بودن: یکی از انتظاراتی که از پایگاه داده می‌رود، همیشه دردسترس‌بودن آن است؛ بنابراین ممکن است که نیاز باشد مدیر پایگاه داده در ساعات غیراداری و حتی در تعطیلات آخر هفته در دسترس باشد تا مشکلی که ممکن است به وجود بیاید را رفع کند.
• مسائل امنیتی: امنیت داده‌ها از اولویت‌های اصلی هر سازمانی است و مدیر پایگاه‌ داده باید دائماً در برابر نقص‌های امنیتی و حملات سایبری هوشیار باشد. از طرفی حفظ تدابیر امنیتی قوی نیز یک چالش است.

چشم‌انداز شغلی مدیر پایگاه داده

هر سازمانی که با داده‌ سروکار داشته باشد نیاز به ذخیره‌سازی آن دارد و برای ذخیره‌سازی داده‌ها از پایگاه‌های داده استفاده می‌شود. هر پایگاه داده نیز به مدیر پایگاه‌ داده نیاز دارد و باتوجه‌به رشد روزافزون داده‌ها و کارهایی که می‌توان با آن‌ها انجام داد، می‌توان چشم‌انداز مثبتی را برای شغل مدیریت پایگاه‌ داده متصور شد. باتوجه به آمار سال 2023، حقوق دریافتی مدیر پایگاه‌ داده  در کشور آمریکا در بازه $64,345 تا $135,580 تا قرار دارد و متوسط آن برابر $93,402 است که بالاتر از میانگین حقوق در این کشور است؛ بنابراین هر شخص می‌تواند باتوجه به این آمارها و مسئولیت‌های مدیریت پایگاه‌ داده، تصمیم بگیرد که آیا این شغل مناسب او است یا خیر.

پیش نیاز تبدیل شدن به مدیر پایگاه داده: انتخاب نوع تکنولوژی

پس از اینکه تصمیم گرفتید وارد این حوزه شوید، باید نوع تکنولوژی که قصد دارید با آن کار کنید را مشخص کنید. منظور از تکنولوژی، نوع پایگاه داده است که می‌توان دو مدل پایگاه داده رابطه‌ای (Relational) و غیررابطه‌ای (Non-Relational) را برگزید. چنانچه مدل رابطه‌ای پایگاه داده را انتخاب کنید، دو شرکت مایکروسافت و اوراکل از بزرگ‌ترین شرکت‌ها در این حوزه هستند و شما می‌توانید از بین Microsoft SQL Server و Oracle یکی را انتخاب کنید. هر چند پایگاه داده‌هایی نظیر MySQLmysql چیست؟ بررسی تفاوت مای اس کی یو ال با اس کی یو ال-sqlاین مقاله عالی به معرفی mysql می‌پردازد، همچنین ویژگی های MySQL، تفاوت MySQL با SQL و سازگاری این پایگاه داده به سایر سرویس ها را مورد بررسی قرار می‌دهد و PostgreSQL نیز می‌توانند انتخاب‌های خوبی باشند.

شاید برایتان سؤال پیش‌آمده باشد که پایگاه داده‌ها با زبان SQL کار می‌کنند بنابراین تفاوت چندانی بین این پایگاه داده‌ها وجود ندارد. شاید تا حدی این گفته درست باشد (با کمی تفاوت در دستورات SQL)، ولی قسمت مدیریت این پایگاه داده‌ها به‌کلی متفاوت است. با اینکه مفاهیم مدیریت پایگاه داده‌ها تا حدی مشابه است، ولی نوع پیاده‌سازی و دستورات این پایگاه داده‌ها متفاوت‌اند؛ همچنین شما می‌توانید پایگاه داده غیررابطه‌ای را انتخاب کنید که MongoDB می‌تواند گزینه خوبی باشد. حال سؤالی در ادامه ممکن است پیش بیاید، این است که چگونه باید بهترین پایگاه داده را انتخاب کنید؟ یکی از راه‌های پاسخ به این موضوع، توجه به تکنولوژی است که کار با آن را از قبل آموخته‌اید. به فرض اگر شما با زبان جاواجاوا چیست؟ تعریف، معنی و ویژگی های جاوا (java) از 0تا100جاوا یک زبان برنامه نویسی همه منظوره، مبتنی بر کلاس و شی گرا است که برای داشتن وابستگی های پیاده سازی کمتر طراحی شده است، زبان برنامه نویسی جاوا شبیه ++C است (Java) آشنا و با آن کارکرده باشید، بهتر است که پایگاه داده Oracle را بیاموزید و اگر با سی شارپسی شارپ چیست ⚡️سی شارپ به زبان سادهاین صفحه عالی بررسی کرده که سی شارپ چیست و تاریخچه سی شارپ، محیط و ابزارهای سی شارپ، ویژگی های سی شارپ، مزایای سی شارپ و کاربرد و بازار کار سی شارپ را گفته (C#) کارکرده باشید، شاید آموختن SQL Server گزینه بهتری برای شما باشد. هرچند هیچ‌کدام از زبان‌های نام‌برده‌شده محدودیتی برای کار با هیچ‌کدام از پایگاه داده‌ها ندارند، ولی سازگاری بیشتری با پایگاه داده کمپانی‌های خود دارند.

مسیر قدم به قدم یادگیری مدیریت پایگاه داده

در ادامه مسیر یادگیری پایگاه‌ داده رابطه‌ای را بررسی می‌کنیم؛ هرچند می‌توانید با کمی تغییر، این مسیر را برای یک پایگاه داده غیررابطه‌ای نیز به کار ببرید.

قدم اول: روش های نصب پایگاه داده

در ابتدا لازم است روش نصب پایگاه داده‌ای که انتخاب کرده‌اید را در سیستم عاملسیستم عامل چیست به زبان ساده، چرا باید از OS استفاده کنیم؟این مقاله عالی به معرفی سیستم عامل (Operating System|OS) به زبان ساده پرداخته، همچنین بررسی کرده که چرا باید از سیستم عامل استفاده کنیم ‌ها و محیط‌های مختلف یاد بگیرید. مراحل نصب می‌تواند به‌صورت زیر خلاصه شود:

• دانلود فایل نصبی پایگاه داده
• نصب و پیکربندی
• ساخت دیتابیس و کاربر
• چگونگی دسترسی به پایگاه داده به‌وسیله زبان های برنامه نویسیزبان های برنامه نویسی چیست؟این مقاله عالی توضیح داده که زبان های برنامه نویسی چیست؟ و انواع زبان های برنامه نویسی و بهترین زبان برنامه نویسی برای شروع و پردرآمدترین آنها را معرفی کرده دیگر (مانند سی‌شارپ، پایتونزبان برنامه نویسی پایتون چیست؟ – نحوه شروع و دلایل محبوبیتزبان برنامه نویسی پایتون (Python) چیست؟ این مقاله عالی به بررسی دلایل محبوبیت پایتون، موارد استفاده از پایتون و نحوه شروع به برنامه نویسی پایتون پرداخته و...)

قدم دوم: مفاهیم پایه ای و مفاهیم پایگاه داده رابطه ای

پایگاه‌ داده رابطه‌ای نوعی از پایگاه داده است که داده‌ها را به‌صورت جداول ذخیره و دسته‌بندی می‌کند. یکی از مزیت‌های پایگاه‌ داده رابطه‌ای، امکان مرتبط کردن جداول به همدیگر است. این کار باعث می‌شود افزونگی داده (Redundancy) کاهش یابد و از ناسازگاری داده (Inconsistentcy) جلوگیری شود. براین‌اساس مفاهیم مختلفی مطرح می‌شوند که یادگیری آنها برای کار با این نوع از پایگاه داده ضروری است. این مفاهیم عبارت‌اند از:

• مدل‌سازی داده‌ها (Modeling)
• جداول و رابطه‌ها (Tables and Relations)
• انواع کلیدها (Keys)
• انواع داده (Data Type)
• الگو یا طرح‌واره (Schema)
• نرمال‌سازی (Normalization)
• خواص ACID
• SQL (Structured Query Language)

قدم سوم: یادگیری مفاهیم اساسی زبان SQL

SQL یا زبان پرس‌وجو ساختاریافته، یک زبان استاندارد شده برای تعامل و مدیریت پایگاه‌ داده رابطه‌ای است. این زبان به شما این امکان را می‌دهد تا جداول را تعریف کنید، بخوانید، تغییر دهید، حذف کنید و یا در درون آنها داده ذخیره کنید؛ بنابراین یادگیری این زبان لازم به نظر می‌رسد. عناوینی که برای آموختن این زبان می‌توانید در نظر بگیرید شامل این موارد می‌شود:

• انواع داده در جداول
• انواع دستورات
• نحوه نوشتن کوئری و کار با جداول
• ترکیب کردن جداول (مانند Joinها)
• نحوه Index کردن

تا به اینجا شما با نحوه کار با پایگاه داده آشنا شده‌اید، ولی مدیریت پایگاه‌ داده چیزی فراتر از توانایی کوئری نوشتن و کار با جداول است. مدیر پایگاه‌ داده بودن به این معنی است که شما توانایی نصب، نظارت و نگهداری از پایگاه داده را دارید. در قدم‌های بعدی با مهارت‌های لازم جهت مدیریت پایگاه‌ داده آشنا می‌شویم.

قدم چهارم: بررسی و یادگیری مفاهیم امنیتی

همان‌طور که اشاره شد، داده یکی از باارزش‌ترین دارایی هر سازمانی است؛ بنابراین حفاظت از امنیت پایگاه‌ داده یکی از مسئولیت‌های مهم هر مدیر پایگاه داده‌ای است. روش و تکنولوژی‌های متفاوتی در این حوزه وجود دارد که آشنایی با آنها می‌تواند امنیت پایگاه‌ داده را بسیار افزایش دهد. به‌عنوان‌مثال استفاده از رمزنگاریرمزنگاری چیست؟ بررسی انواع رمزنگاری و ویژگی های رمزنگاریرمزنگاری چیست و چگونه کار میکند؟ این مقاله عالی به معرفی رمز نگاری، انواع رمزنگاری از جمله متقارن و نامتقارن، الگوریتم های رمزنگاری و تاریخچه آن پرداخته است (Encryption) در جدول مربوط به ذخیره رمز عبور کاربران یک وب‌سایت می‌تواند از افشای اطلاعات در صورت هک‌ شدن وب‌سایت جلوگیری کند.

قدم پنجم: توسعه مهارت های زیرساختی

مهارت‌های مرتبط با نحوه نصب پایگاه داده در شرایط مختلف، به‌روزرسانی، انتقال پایگاه داده از سروری به سرور دیگر، تنظیم عملکرد پایگاه داده، همیشه دردسترس‌بودن و به‌صورت کلی، هرموضوعی که به زیرساخت نرم‌افزاری و فیزیکی پایگاه داده مرتبط باشد، در این قدم می‌بایست بررسی شود.

قدم ششم: آشنایی با پشتیبان گیری (Backup) و بازیابی داده‌ها

خرابی‌های پایگاه داده و ازدست‌رفتن داده‌ها می‌تواند عواقب بسیار جدی برای سازمان‌ها و کمپانی‌ها به همراه داشته باشد. برای جلوگیری از این موضوع، تهیه نسخه پشتیبان از پایگاه‌ داده امری ضروری است. اینکه شما به‌عنوان مدیر پایگاه داده بتوانید نسخه پشتیبانی از داده‌ها را ذخیره و در صورت ازبین‌رفتن داده‌های اصلی، نسخه پشتیبان را جایگزین کنید، انتظاری است که کمپانی از شما دارد. پس بهتر است قبل از یافتن موقعیت شغلی به‌عنوان مدیر پایگاه داده، این مهارت را نیز به‌خوبی بیاموزید.

قدم هفتم: کار با تکنیک های اشکال یابی

زمانی که با پایگاه داده‌های پیچیده و حجیم کار می‌کنید و اشکالی به‌وجود می‌آید، اینکه بتوانید به‌صورت بهینه و سریع دلیل مشکل به وجود آمده را پیدا و آن را رفع کنید، یکی از مهارت‌های بسیار مهم است که باید به‌خوبی آن را یاد گرفته باشید؛ زیرا در صورت عدم توانایی اشکال یابی و رفع باگمعنی باگ چیست | باگ یعنی چه؟ | انواع باگ های نرم افزاریاین مقاله عالی به توضیح معنی باگ (bug)، معرفی انواع باگ های نرم افزاری، توضیح آنکه چگونه از پدید آمدن باگ جلوگیری کنیم؟ و در نهایت نحوه رفع باگ پرداخته ، ممکن است هزینه‌های اضافی بر شرکت تحمیل شود و در موارد بحرانی، عملکرد اصلی شرکت دچار اختلال گردد.

هشت‌قدمی که بررسی کردیم، مهارت‌های پایه‌ای هستند که هر مدیر پایگاه داده باید آنها را به‌خوبی فراگرفته باشد. در ادامه چند مورد دیگر را نام می‌بریم که یادگیری آنها باعث می‌شود بتوانید برای موقعیت‌های شغلی بهتری اقدام کنید و سطح خودتان را افزایش دهید.

افزایش مهارت های مرتبط با مدیریت پایگاه داده

• یک یا چند پروژه برای خودتان تعریف و پیاده‌سازی کنید. زمانی که برای موقعیت شغلی اقدام می‌کنید می‌توانید از پروژه‌هایی که انجام داده‌اید به‌عنوان رزومه استفاده کنید.
• مباحث پیشرفته زبان SQL را بیاموزید.
• روش‌ها و متدهای بهینه‌سازی SQL را یاد بگیرید. در برخی مواقع اگر کوئری نوشته شده را بهینه کنید، تأثیر زیادی بر سرعت اجرای آن خواهید گذاشت.
• کار با تکنولوژی‌های بر پایه سرویس ابری و سیستم‌های توزیع شده را به مهارت‌های خود اضافه کنید.
• با روش‌های ذخیره‌سازی داده‌های عظیم (Big Dataبیگ دیتا (big data) یا کلان داده چیست؟ کاربردهای بیگ دیتااین صفحه فوق العاده به معرفی 0 تا 100 بیگ دیتا (big data) یا همان کلان‌داده پرداخته. بطور خلاصه بیگ دیتا به تحلیل و پردازش حجم زیادی از داده ها می‌پردازد) آشنا شوید.
• با کار بر روی شخصیت و قدرت تصمیم‌گیری خود، به فردی تبدیل شوید که در مواقع بحرانی بتوانید بهترین تصمیم را بگیرید و به بحران خاتمه دهید.
• یادگیری مستمر داشته باشید. تکنولوژی‌های کامپیوتری روزبه‌روز در حال پیشرفت هستند و اگر خودتان را به‌روز نگه دارید، می‌توانید پیشرفت قابل‌توجهی در حیطه کاری‌تان داشته باشید.

جمع‌بندی

در این مقاله سعی کردیم مسیری که برای تبدیل شدن به ادمین پایگاه‌ داده لازم است طی کنید را شرح دهیم. برای مدیریت پایگاه‌ داده لازم است ترکیبی از مهارت‌های فنی، حل مسئله و تجربه عملی داشته باشید که با دنبال‌کردن مسیری که گفته شد، می‌توانید هر سه مهارت را به‌خوبی یاد بگیرید. نکته‌ای که در انتها به آن اشاره می‌کنیم، این است که ممکن است بعضی از مراحل گفته شده با هم همپوشانی داشته باشند که مشکلی در روند یادگیری ایجاد نمی‌کند.

مطالب مرتبط

همه مقالات

توضیح تابع بازگشتی، دنباله بازگشتی و رابطه بازگشتی

زبان های برنامه نویسی چیست؟

آموزش برنامه نویسی سی شارپ (C#) از مبتدی تا پیشرفته

10 کشور برتر برای مهندسان نرم افزار در سال 2023